του Δημήτρη Λάμπου
Σήμερα, 6 Δεκεμβρίου 2011, κλείνουν 3 χρόνια από τη δολοφονία του 16χρονου μαθητή Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου από αστυνομικό, στην Αθήνα. Μια δολοφονία που προκάλεσε μια απροσδόκητα συνταρακτική εξέγερση που κλόνισε συθέμελα όχι μόνο το ελληνικό σύστημα εξουσίας, αλλά προκαλώντας αλυσιδωτές αντιδράσεις από την Ευρώπη μέχρι την Αυστραλία και τον Καναδά, θα έλεγε κανείς ότι υπήρξε άλλο ένα σημείο καμπής για τα παγκόσμια κοινωνικά κινήματα που στις μέρες μας ψάχνουν τη σύγχρονη ταυτότητά τους, αλλά και τα κοινά τους σημεία.
Ας δούμε όμως πρώτα τα γεγονότα εκείνης της περιόδου. Καταρχάς το ίδιο το τραγικό γεγονός της δολοφονίας ενός ανήλικου ακόμα μαθητή. Ο τόπος που διαδραματίστηκε η εν ψυχρώ δολοφονία, τα Εξάρχεια, μια συνοικία της Αθήνας που για σειρά δεκαετιών υπήρξε το κέντρο πολιτικών ζυμώσεων, γέννησης κοινωνικών κινημάτων κτλ για την Αθήνα και την Ελλάδα. Ταυτόχρονα και ως φυσικό επακόλουθο μέσα στον καπιταλισμό, ένας τόπος όπου η κρατική και η παρακρατική βία έχουν έντονη παρουσία, όπου οι προβοκάτσιες είναι συχνό φαινόμενο, όπου η σπίλωση της περιοχής με την εγκληματικότητα και τα ναρκωτικά αποκαλύπτεται διαρκώς ως μια μεθοδευμένη προσπάθεια σπίλωσης των κοινωνικών κινημάτων και της αριστεράς που έχει συχνά ως αφετηρία της τη συγκεκριμένη περιοχή.
Εκεί λοιπόν, στα ιστορικά Εξάρχεια, με την «κακή» φήμη αλλά και τη διαρκή αγωνιστικότητα, παρά και πέρα από την κακή φήμη που άλλοι κατασκεύασαν και κατασκευάζουν, μια μικρή παρέα, 3-4 μαθητών Λυκείου, βρίσκεται σε μια -αδιευκρίνιστη ακόμα και αυτή- λογομαχία με δύο αστυνομικούς. Ο ένας εξ αυτών αποφασίζει, μετά το πέρας της λογομαχίας, να επιστρέψει για να «μιλήσουν τα όπλα», οπότε και εκτελεί εν ψυχρώ τον 16χρονο μαθητή.
Είναι φυσικό να αναρωτιέται κανείς, ειδικά εάν γνωρίζει τα σώματα ασφαλείας της Ελλάδας, πόσο έντονη ήταν δυνατόν να είναι στην πραγματικότητα αυτή η λογομαχία. Όχι και ιδιαίτερα έντονη θα έλεγε κανείς, με στοιχειώδη εμπειρία της ελληνικής κατάστασης και ιστορίας και της παράδοσης των σωμάτων ασφαλείας. Σε κάθε περίπτωση, τι θα μπορούσε, όχι να δικαιολογήσει, αλλά να εξηγήσει μια τόσο ακραία αντίδραση, αυτή την αποτρόπαια δολοφονία;
Μόνο η θρασύτητα και ο φασισμός της εξουσίας που δεν ανέχεται την κριτική αλλά και καμιά φωνή ελευθερίας, μπορεί να εξηγήσει αυτό το γεγονός. Μόνο η μακροχρόνια σμίλευση των εκπροσώπων της εξουσίας στο πεζοδρόμιο, των σωμάτων ασφαλείας, όχι τελικά ως υπηρεσία ασφάλειας αλλά ως ξεκάθαρη υπηρεσία καταστολής, μπορεί να εξηγήσει αυτή τη φρικαλεότητα.
Το παιδί αφήνει την τελευταία του πνοή και σε λιγότερο από δύο ώρες μετά, η Αθήνα είναι ένα καμίνι. Φλέγεται, όχι από τις φωτιές των προβοκατόρων που τα ΜΜΕ έσπευσαν να αναμεταδώσουν, αλλά από τις φωνές αγανάκτησης και εξέγερσης ενός πλήθους που οι δρόμοι είχαν δεκαετίες να δουν τόσο μαζικά, τόσο αυτοοργανωμένα και αυθόρμητα και ανεξάρτητα.
Και μπορεί η αφορμή να ήταν η δολοφονία του μαθητή, οι αιτίες όμως αυτής της εξέγερσης ήταν ξεκάθαρα και βαθιά πολιτικές, κοινωνικές και σε κάποιο βαθμό ταξικές. Στους δρόμους βγήκαν νέοι, ώριμοι αλλά και ηλικιωμένοι άνθρωποι από τις κατώτερες και μεσαίες τάξεις, ουσιαστικά σχεδόν από όλο το φάσμα της ελληνικής κοινωνίας.
Έχουμε λοιπόν να κάνουμε με μια μαζική εξέγερση που σε πολλά της σημεία διαμορφώνει το δικό της ταξικό, πολιτικό χαρακτήρα ο οποίος όμως είναι αναμφισβήτητα ακόμα ασαφής.
Το παρακράτος βγαίνει στους δρόμους αμέσως, σχεδόν ταυτόχρονα με τους εξεγερμένους, σε μια επίδειξη αντανακλαστικών της εξουσίας που αποδεικνύει το μόνιμο φόβο και την πεποίθηση της ότι αργά ή γρήγορα οι υποτελείς δε μπορεί παρά να ξεσηκωθούν. Και επιτρέψτε μου την παρένθεση, μακάρι αυτή η γνώση -και όχι πίστη- της εξουσίας, να γίνει γνώση και συνείδηση της ίδιας της κοινωνίας.
Το αποτέλεσμα είναι το γνωστό χάος που αναμετέδωσαν με ευλαβική προσήλωση τα ΜΜΕ. Σε πολλές περιπτώσεις βέβαια, η αλήθεια ξεγλίστρησε και προς την κοινωνία. Πολυάριθμα τα βίντεο που τράβηξαν διαδηλωτές και ανεξάρτητοι άνθρωποι, τα οποία αποδεικνύουν την απάτη:
http://www.youtube.com/watch?v=NzNXWYIXtPs
http://www.youtube.com/watch?v=OZy-nhjFswE&feature=related
http://www.youtube.com/watch?v=xIqQzK-jqr8
http://www.youtube.com/watch?v=khLEJ000WAg&feature=related
http://www.youtube.com/watch?v=RH6pFWmxZ18&feature=related
Έτσι, και μέσα στα επόμενα χρόνια όλο και περισσότερο, ένα ακόμα μεγαλύτερο κομμάτι της κοινωνίας ήρθε κατά πρόσωπο με τη φριχτή αλήθεια: η εξουσία που χρησιμοποιεί σαν ένα από τα προσωπεία της το κράτος, χρησιμοποιεί το παρακράτος και την άκρα δεξιά για να σπιλώσει τους αυθόρμητους κοινωνικούς αγώνες. Και είναι ιδιαίτερα σημαντικό το παράδειγμα της Ελλάδας σε αυτόν τον τομέα και για τις υπόλοιπες Ευρωπαϊκές χώρες στις οποίες τώρα αναπτύσσονται νέα κοινωνικά κινήματα που εκφράζουν τους αγώνες τους και με κινητοποιήσεις στους δρόμους.
Ο αντίκτυπος ήταν τεράστιος. Ξεκίνησαν διαμαρτυρίες και πορείες σε πάρα πολλές χώρες, κάποιες από τις οποίες, όπως η Αυστραλία, δεν είχαν δείξει ποτέ τέτοια αγωνιστικότητα. Ήταν προφανές ότι η σπίθα που ξεκίνησε από τα γκέτο του Παρισιού και μετατράπηκε σε φλόγα στην Αθήνα, δε θα σταμάταγε εκεί. Ο παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός που επιχειρεί πλέον να μετατραπεί σε παγκόσμιο ηγεμονισμό, γέννησε κι ένα παγκόσμιο κίνημα αντίδρασης που αργά η γρήγορα θα μετατραπεί σε κίνημα αντίστασης και ανατροπής.
Στην Ελλάδα το κοινωνικό κίνημα που άρχισε να διαμορφώνεται το 2008, μπορεί να σιώπησε προσωρινά, σύντομα όμως η επίθεση των καπιταλιστικών μαφιών που κάποιοι αποκαλούν αποπροσανατολιστικά «αγορές», οδήγησε σε αναζωπύρωση των αντιδράσεων, αυτή τη φορά με πολύ πιο δυναμικά πολιτικό χαρακτήρα. Κι ακόμα παραπέρα, το κίνημα των πλατειών, οι indignados της Ελλάδας, έθεσαν, έστω και ως ασαφές ακόμα πρόταγμα την άμεση δημοκρατία. Μπορεί και πάλι οι προβοκάτορες, αυτή τη φορά με τον πολιτικό μανδύα της άκρας δεξιάς που ήρθαν στις διαδηλώσεις προσπαθώντας να αλλοιώσουν τη φυσιογνωμία του κινήματος ή και με διάφορες, φιλοκαπιταλιστικές αποχρώσεις, να έπαιξαν το ρόλο τους στην ασάφεια που επικράτησε, αλλά παρόλα αυτά μιλάμε σίγουρα για ένα τεράστιο βήμα. Το 2008, μιλώντας για άμεση δημοκρατία, κάποιοι, πολλοί από τους οποίους προοδευτικοί άνθρωποι, μας θεωρούσαν ουτοπιστές. Τρία χρόνια αργότερα, είχε γίνει το κέντρο της συζήτησης. Σίγουρα, το πρόβλημα μιας ξεκάθαρης αντίληψης για την άμεση δημοκρατία παραμένει, είναι όμως θέμα χρόνου, τριβής και γνώσης. Η αρχή έγινε. Το πρόβλημα και η συνειδητοποίηση ότι η αντιπροσωπευτική δημοκρατία είναι ψεύτικη δημοκρατία και άρα πρέπει να ξεπεραστεί από την πραγματική, την άμεση δημοκρατία είναι ένα τεράστιο ιστορικό βήμα. Αναπόφευκτα θα οδηγήσει και σε άλλες σημαντικές συνειδητοποιήσεις. Ήδη πολλοί έχουν τη γνώση ότι η δημοκρατία αν δεν είναι άμεση δεν υπάρχει, και ότι άμεση δημοκρατία μέσα σε ένα εκμεταλλευτικό, εξουσιαστικό σύστημα δεν υπάρχει, άρα και ότι η άμεση δημοκρατία δε μπορεί παρά να οδηγεί στην αταξική κοινωνία.
Οι απολογητές του καπιταλισμού φυσικά προσπαθούν να αποπροσανατολίσουν όλους μας από αυτή την κατεύθυνση. Αυτή άλλωστε είναι και η δουλειά τους. Και είναι αλήθεια ότι ακόμα ένα μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας είναι ανέτοιμο να δεχτεί την προοπτική τόσο μεγάλων αλλαγών. Η κοινωνική ιδρυματοποίηση ήταν πάντα ένα εργαλείο κάθε εξουσιαστικού συστήματος και ο καπιταλισμός μετέτρεψε αυτή τη διαδικασία σε επιστήμη.
Όσο όμως η επίθεση του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού ενάντια στους λαούς θα συνεχίζεται, τόσο θα αυξάνεται η ανάγκη για λύσεις και για συνειδητοποίηση και τόσο θα βαθαίνει η κατανόηση των απαιτούμενων αλλαγών στη διαχείριση της οικονομίας και της κοινωνίας. Και αυτό εμπεριέχει τη δυναμική μιας ανεπίστρεπτης πορείας. Μπορεί να μην καταφέρει η ανθρωπότητα σήμερα ή αύριο να ξεπεράσει τη βαρβαρότητα του καπιταλισμού, μπορεί ακόμα και να υποδουλωθεί σε μεγαλύτερο βαθμό και να βιώσει τον σύγχρονο, ηλεκτρονικό Μεσαίωνα που ετοιμάζουν εδώ και δεκαετίες. Σίγουρα όμως δε θα επιστρέψει στις αυταπάτες του παρελθόντος. Αυτός τουλάχιστον ο κύβος έχει ριφθεί για πάντα.
Και σίγουρα η εξέλιξη των κοινωνικών κινημάτων δε θα σταματήσει εδώ. Ίσως ότι είδαμε μέχρι τώρα να μην ήταν παρά ο πρώτος σπινθήρας. Ίσως και το ίδιο το ξεκίνημα, του τι θα επακολουθήσει, να μην το έχουμε ακόμα δει.
Προς το παρόν την αντίδραση ακολουθεί η σιωπή. Το ένα εκατομμύριο διαδηλωτές επιστρέφει στα σπίτια του, όχι μόνο λόγω των προβοκατόρων, αλλά και λόγω της ασαφούς πολιτικής πρότασης που ακόμα επικρατεί. Αν είναι όμως χρήσιμο να αναζητήσουμε τις όποιες αιτίες αυτών των μεγάλων διαλλειμάτων, τότε πρέπει να αναφερθούμε στα προβλήματα του αριστερισμού. Και δεν έχει να κάνει πια μόνο με την πολυδιάσπαση της αριστεράς, ούτε με την ενσωμάτωση των πολιτικών φορέων της στο σύστημα. Το πρόβλημα είναι βαθύτερο και ουσιαστικά πολύ απλό. Αν δεν ξεπεράσουμε την κοινωνική διάσπαση που προκαλεί ο κοινωνικός καταμερισμός της εργασίας, τότε θα είναι αδύνατο να ξεπεράσουμε και την υποτέλεια σε ηγέτες, γκουρού και σε κάθε περίπτωση καταπιεστές. Ο νέος, καλύτερος κόσμος δε μπορεί παρά να μας περιλαμβάνει όλους. Και εκεί νομίζω βρίσκεται ένα πολύ βασικό σημείο που έχει άμεση σχέση με την άμεση δημοκρατία και την αταξική κοινωνία. Δε χρειαζόμαστε ηγέτες και καθοδηγητές. Δε χρειαζόμαστε προφήτες και μεσσίες. Χρειαζόμαστε να κατακτήσουμε τη γνώση που δημιούργησε και συσσώρευσε η ανθρωπότητα στην ιστορία της μέχρι σήμερα, χρειαζόμαστε λογική και θάρρος, λογική στην κρίση και θάρρος στο όνειρο αυτού του καλύτερου κόσμου.
Και το πιο σημαντικό και ειρωνικό στις μέρες μας, είναι ότι για πρώτη φορά αυτός ο καλύτερος κόσμος είναι απόλυτα εφικτός. Όχι σαν ένας ψυχαναγκαστικά καταναλωτικός παράδεισος που αποκαλύπτεται σαν κόλαση, αλλά σαν μια κοινωνία πραγματικής αφθονίας για όλες τις ανάγκες του ανθρώπου. Χωρίς τη μισθωτή δουλεία και εκμετάλλευση, χωρίς την ανάγκη της ιδιοκτησίας, χωρίς το φόβο του αύριο. Κι όλα αυτά δεν τα λένε τρελοί και ονειροβάτες, τα αποδεικνύουν, αν ψάξει κανείς προσεχτικά, οι μελέτες των ίδιων των ιδρυμάτων της εξουσίας. Μια μικρή έρευνα σε στατιστικά στοιχεία του ίδιου του ΟΗΕ, αρκεί για να πειστεί κανείς ότι η φτώχια και η εξαθλίωση, οι πόλεμοι που γίνονται και ίσως ενταθούν για τους φυσικούς πόρους, όλη αυτή η φρίκη, είναι όχι απλά ένα έγκλημα κατά της ανθρωπότητας όπως πάντα ήταν, αλλά στις μέρες μας είναι και τελείως παράλογη και αδικαιολόγητη. Η γη μπορεί να παρέχει τα πάντα σε πολλαπλάσιο πληθυσμό από τον σημερινό. Ο μόνος λόγος που η καπιταλιστική βαρβαρότητα συνεχίζεται και εντείνεται είναι ότι η ολιγαρχία του πλούτου γνωρίζει ότι σήμερα με ελάχιστες ώρες δημιουργικής απασχόλησης την ημέρα, η κοινωνία μπορεί να παρέχει όλα τα απαραίτητα αγαθά στα μέλη της και μάλιστα με αξιοπρέπεια. Αυτό θα σημαίνει όμως ελεύθερο χρόνο, ελεύθερος χρόνος σημαίνει δημιουργικότητα και γνώση και αυτά δε σημαίνουν παρά ελευθερία. Ο πόλεμος δεν είναι οικονομικός αλλά καθαρά πολιτικός. Το ζητούμενο για την εξουσία δεν είναι πλέον η συσσώρευση πλούτου, αφού αυτή έχει ουσιαστικά ολοκληρωθεί, αλλά η υπερσυσσώρευση εξουσίας. Με άλλα λόγια, θέλουν να τελειώνουν με τις κοινωνίες. Ο στόχος τους πλέον δεν είναι οι κατώτερες κοινωνικές τάξεις, αλλά η ίδια η έννοια της κοινωνίας. Ο απόλυτος φασισμός που ονειρεύεται ο σκληρός πυρήνας του σύγχρονου, παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού θα εντυπωσίαζε σίγουρα ακόμα και τον ίδιο τον Γκέμπελς.
Όμως οι φυσικοί νόμοι του σύμπαντος ισχύουν ακόμη. Εκεί που υπάρχει δράση, υπάρχει αντίδραση. Εκεί που υπάρχει καταστολή, υπάρχει αντίσταση και απέναντι στον απόλυτο φασισμό, ορθώνεται στις μέρες μας ένα παγκόσμιο αντικαπιταλιστικό κίνημα των λαών που ονειρεύεται έναν ελεύθερο, αταξικό, αμεσοδημοκρατικό κόσμο. Αν πριν μόλις πέντε χρόνια έλεγε κανείς ότι θα βλέπαμε απεργίες κι εξεγέρσεις σε Λονδίνο, Βρυξέλλες ή Νέα Υόρκη, όλοι θα γελούσαν μαζί του. Σήμερα αυτό έχει ήδη ξεκινήσει. Τα κοινωνικά κινήματα στην Αφρική και την Ασία και φυσικά στην ελπιδοφόρα Λατινική Αμερική σε συνδυασμό με τα κινήματα που διαμορφώνουν την ταυτότητά τους σε Ευρώπη και Βόρεια Αμερική, αλλά πολύ περισσότερο η σύνδεση αυτών σε ένα παγκόσμιο κίνημα αντίστασης και ανατροπής του καπιταλισμού, είναι γεγονός. Η επιτυχία αυτού του παγκόσμιου κινήματος εξαρτάται σε τεράστιο βαθμό από έναν βασικό παράγοντα: κατά πόσο θα καταφέρει να αναπτυχθεί και να παραμείνει ανεξάρτητο και βαθιά λαϊκό ή θα χειραγωγηθεί από τις δεξιές και αριστερές αποχρώσεις του εξουσιαστικού συστήματος.
Ότι και να συμβεί όμως στο άμεσο μέλλον το γεγονός παραμένει ότι η συλλογική μνήμη της ανθρωπότητας θυμήθηκε σήμερα αυτό που ήξερε πάντα και που η εξουσία έκανε ότι μπορούσε για να την κάνει να το ξεχάσει: ο δρόμος προς την απελευθέρωση, την ευημερία, την ευτυχία και την ελευθερία, ο δρόμος που θα βγάλει την ανθρωπότητα από τη βάρβαρη προϊστορία που ακόμα διανύει και θα την οδηγήσει στην πραγματική της ιστορία, είναι ο δρόμος προς την άμεση δημοκρατία και την αταξική κοινωνία.
* Συμβολή στη συνάντηση που έγινε στις 6/12/2011 στο Αμβούργο από το Journal Social History Online και το Rosa Luxemburg Foundation
