ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΑΝΙΩΤΗΣ ΟΜΙΛΕΙ

“Στις οικογένειες εκκολάπτεται το αίσθημα του ανταγωνισμού”

Συνέντευξη

στον Νέστορα Πουλάκο

Λίγους μήνες πριν, τον Οκτώβριο του 2011, κυκλοφόρησε το νέο μυθιστόρημα του έμπειρου και πολυβραβευμένου συγγραφέα Γιώργου Μανιώτη. Το “Τώρα” μιλάει για την εκπομπή “Οικογενειακό τραπέζι”, η οποία στο πρώτο επεισόδιο της φιλοξενεί την οικογένεια της παρουσιάστριας-δημοσιογράφου. Ένα-ένα τα μέλη της οικογένειας κάθονται μπροστά στην κάμερα και στο μικρόφωνο και απαντούν με κάθε ειλικρίνεια στις απαντήσεις που τους τίθενται όσο τολμηρές κι αν είναι. Ο Γιώργος Μανιώτης, που μετρά τουλάχιστον 40 χρόνια εκδοτικής παρουσίας στα ελληνικά γράμματα, χειρίζεται, ξεφτιλίζει κι εντέλει αποδομεί μια χαρακτηριστική ελληνική οικογένεια μέσα από τα πάθη της, και τα πιο μύχια μυστικά της. Ο σημαντικός αυτός συγγραφέας, που ασχολείται επίσης και με το θέατρο, μιλά στο Vakxikon.gr. Το μυθιστόρημα του κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ψυχογιός. Όπως στην “Οικογενειακή γιορτή” του Βίντερμπεργκ, έτσι και στο “Τώρα”, μια ολόκληρη οικογένεια ξεμπροστιάζεται με μια αφορμή. Κατά τη γνώμη σας γιατί πάντοτε χρειάζεται μια αφορμή για να ειπωθούν όλα τα εσώψυχα μας;

Καθώς η ζωή περνά, και χάνεται η ποίηση της αρχής, η ζωή είτε το θέλουμε είτε όχι μας μαθαίνει το σκληρό παιγνίδι της και μας επαναφέρει στην τάξη. Υπάρχουν πολλοί που δεν επιτρέπουν στον εαυτό τους να υποψιαστεί και να αμφισβητήσει το αρχικό τους όραμα, άλλοι που αρχίζουν να το υποψιάζονται και να το εναγκαλιστούν για να συνεχίσουν τη ζωή τους έτσι κι αλλιώς, κι άλλοι που αποφασίζουν να το αντιμετωπίσουν με μια μετωπική σύγκρουση. Όπως καταλαβαίνετε, καθώς ο χρόνος περνά η βλακεία που μας προστάτευε αποφλοιώνεται, και γύρω μας κι εντός μας αρχίζει να συσσωρεύεται μια εκρηκτική δυσαρέσκεια και ένας άγριος υπαρξιακός πανικός. Κατάσταση βαριά και επικίνδυνη να εκραγεί σαν πυροτέχνημα, να τα φωτίσει όλα, να τα αποκαλύψει και να τα ρίξει κάτω σαν άχρηστα, καμένα πια παιγνίδια. Το παραμικρό μπορεί να απασφαλίσει τις ισορροπίες τρόμου και να πυροδοτήσει την αντίστροφη μέτρηση. Όλοι ζητάμε την αφορμή για να απελευθερώσουμε τις δυνάμεις που μας δεσμεύουν και μας κατατρώγουν. Το παραμικρό μπορεί να προκαλέσει την έκρηξη. Η αφορμή για να ανατραπεί μια καλοκουρδισμένη κατάσταση είναι πάντοτε απολύτως αναγκαία γιατί αποτελεί το άλλοθι για την καινούρια μετάλλαξη των καταστάσεων. Και όταν δεν υπάρχει αυτή η αφορμή, όταν ο κόμπος φτάνει στο χτένι, πολλές φορές είμαστε αναγκασμένοι δυστυχώς να την εφεύρουμε.

Πιστεύετε ότι εξακολουθεί η οικογένεια να αποτελεί τον βασικό πυλώνα της ελληνικής κοινωνίας, κυρίαρχο συστατικό της παράδοσης της, και σημαντικό “καύσιμο” για το μέλλον της; Μέσα στα πλαίσια μιας οικογένειας βρίσκεις εκπροσώπους όλων των βασικών ρευμάτων και ιδεολογιών που, διασταυρούμενες μεταξύ τους υφαίνουν το μέγα τάπητα της σύγχρονης πραγματικότητας. Δεν υπάρχει πολυκοσμία έτσι ώστε να χαθείς, οι βασικές παραλλαγές βρίσκονται εν δράσει μπροστά σου. Πιάνεις λοιπόν, από την αρχή τα νήματα-χαρακτήρες και ακολουθώντας τους στα τυφλά σου αποκαλύπτονται σιγά-σιγά όλες οι δράσεις και οι αντιδράσεις, η λειτουργία δηλαδή, της σύγχρονης ζωής. Η οικογένεια είναι ο θεμέλιος λίθος, το μικρό θερμοκήπιο που προφυλάσσει και μεγαλώνει μικρά φυτά, έτσι ώστε αυτά να μεταφυτευτούν και να δημιουργήσουν τα δάση των Εθνών. Στις οικογένειες εκκολάπτεται το αίσθημα της ιδιοκτησίας, το αίσθημα του ανταγωνισμού, οι προοπτικές για το μέλλον, τα αισθήματα αλληλεγγύης και άλλα πολλά όπως καταστάσεις περιφρούρησης, τυποποίησης και κατευθύνσεις για την πρόοδο των νέων γενεών. Γι’ αυτό, οι πρόεδροι υπερδυνάμεων φέρνουν και ξαναφέρνουν το θέμα των νέων γενεών. Γι’ αυτό οι πρόεδροι των υπερδυνάμεων φέρνουν και ξαναφέρνουν το θέμα του «θεσμού της οικογένειας» στη δημοσιότητα και το υπενθυμίζουν με έντονο τρόπο. Χωρίς το θεσμό της οικογένειας που πολλές φορές είναι ανυπόφορος, τυραννικός και, γιατί να μην το ομολογήσουμε άλλωστε, αναπάντεχα σωτήριος από καιρού εις καιρόν, το μέλλον ενός τόπου μοιάζει να πατά στο κενό. Παρ’ όλες τις αντιρρήσεις μας και τους τραυματισμούς που υφίσταται από τους μοντέρνους καιρούς ο οικογενειακός θεσμός εξακολουθεί να αποτελεί ένα έσχατο συνεκτικό ιστό. Για μας εδώ, το θέμα αυτό είναι πλέον κυτταρικό. Είναι μια κατάσταση κατασταλαγμένη, που μας τυραννεί και μας σώζει. Καθώς βαδίζουμε προς το τέλος, όταν πια όλες οι συγκρούσεις έχουν συντελεστεί και τα φοβερά που ηχούσαν εκκωφαντικά έχουν αρχίσει να σιγούν, τότε καταλαβαίνουμε τη σημασία των προσώπων που επηρέασαν τη ζωή μας και κατανοούμε εντελώς τη φράση του ποιητή που τα χαρακτήριζε ως «πρόσωπα ανυπόφορα από στοργή». Αν είχαμε αυτή την τελευταία γνώση της ορφάνιας στην αρχή, τότε που ζούσαμε όλα θα ήταν καλύτερα και πιο εναρμονισμένα.

Το “Τώρα” είναι μια ιστορία οικογενειακής τρέλας, και παροξυσμού εσωτερικής φύσης, ή ένας καθρέφτης της κοινωνίας μας;

Στο τελευταίο βιβλίο μου, «Τώρα», επεδίωξα να περιγράψω όλη την πορεία του «μεγάλου μεταπολεμικού ονείρου» που εγκαινιάστηκε μέσα στον κόσμο σαν την κατ’ εξοχήν λύση σωτηρίας μετά τον τελευταίο μεγάλο πόλεμο. Ήθελα να καταγράψω την ατμόσφαιρα της αρχής που η πίστη σε αυτό το όνειρο ήταν νωπή, δροσερή και αμετακίνητη, μετά έστρεψα την προσοχή μου στη δεύτερη γενιά όπου η πίστη αυτή άρχισε να θαμπώνει και να φθείρεται από την καθημερινή χρήση και τριβή, κατόπιν ασχολήθηκα με την τρίτη γενιά όπου η πίστη στο «μεγάλο μεταπολεμικό όνειρο» έχει πλέον ανατραπεί από τις δυσκολίες και τα μοιραία αδιέξοδα που έχουν προκύψει. Συν τω χρόνο όλα όσα εθεωρούντο ως κεκτημένα ανατρέπονται και η Τρίτη γενιά βρίσκεται στο κενό. Η ανατροπή αυτή και η οπισθοδρόμηση στη βαρβαρότητα μάλλον θεωρήθηκε ως αντιβιοτικό στις αμφιβολίες και τις αμφισβητήσεις που είχαν εν τω μεταξύ προκύψει. Έτσι, η τρίτη γενιά μέσα στον πανικό της επιβίωσης, με το πιστόλι στον κρόταφο γίνεται συντηρητικότερη και βασιλικότερη του βασιλέως, χωρίς ουσιαστικά να πετυχαίνει κάτι τι. Η τύχη της έχει ήδη προδιαγραφεί. Η τέταρτη γενιά σαν άυλη ψυχή περιφέρεται ανέμελα μέσα στο σύμπαν. Επειδή όλα αυτά αφορούν ανθρώπους με σάρκα και οστά και αισθήματα, προτίμησα να μη χρησιμοποιήσω τη γλώσσα του δοκιμίου αλλά, να αφήσω τα μέλη μιας οικογένειας να ενδυθούν όλο αυτό τον προβληματισμό. Ζωντανές υπάρξεις που ριγούν, αμύνονται, ελπίζουν και προσπαθούν πάση θυσία να κρατήσουν αλώβητο το αγαθό της ζωής. Οι πράξεις τους, οι αντιδράσεις τους και επιδιώξεις τους εμβαπτίζονται στα νερά μιας παράξενης τραγικότητας, επειδή αυτό που τους συνδέει είναι δεσμοί αίματος. Ο παροξυσμός τους και η τρέλα τους είναι καρποί βαθιάς απελπισίας και απόλυτου πανικού για την εξασφάλιση της συνέχειας. Ξέρουν, όπως λέει ο ποιητής, «ότι ο κόσμος δεν τελειώνει με ένα βρόντο, μα με ένα λυγμό».

Με ποιον από τους ήρωες της “οικογένειάς” σας ασχοληθήκατε περισσότερο, δηλαδή σας τσίγκλησε, σας κέντρισε το ενδιαφέρον; Ένα πρόσωπο που πρώτη φορά εμφανίζεται στα εδώ πράγματα και αναλαμβάνει δράση, είναι η επιμελήτρια των βιβλίων. Μια νεαρή γυναίκα, ύπουλη σαν μαλακιά παντόφλα γεμάτη ξυραφάκια. Αυτή, με εφόδια ένα πτυχίο φιλολογίας και ένα μεταπτυχιακό, αποφασίζει αν ένα βιβλίο είναι καλοφτιαγμένο ή όχι. Της δίνεται αυτή η εξουσία, όχι για να συμμορφώσει ένα βιβλίο αλλά, ουσιαστικά, για να το λογοκρίνει. Είναι, δηλαδή, μία νομιμοποιημένη λογοκριτής της δημοκρατίας. Έχει τον τελευταίο λόγο στην έκδοση ενός βιβλίου. Εκβιάζει ασύστολα και σου λέει, αν δε συμμορφωθείτε προς τας υποδείξεις μας, βιβλίο δε βγαίνει. Μα, κυρά μου, αν ένα βιβλίο είναι τόσο κακό μην το επιλέγετε, άστε το στο σκοτάδι του. Τι νόημα έχει, όμως, να επεμβαίνετε σε βιβλία συγγραφέων που έχουν στην πλάτη τους τριάντα και σαράντα χρόνια εκδοτικής ιστορίας, με μεγάλη επιτυχία μάλιστα; Εσείς ξέρετε περισσότερα; Που τα μάθατε, στα κομμωτήρια; Γιατί, με τα βρώμικα και άγαρμπα χέρια σας εντοπίζετε τα πιο ουσιαστικά σημεία ενός βιβλίου και το ευνουχίζετε στην κυριολεξία; Πως επεμβαίνετε έτσι, ασύστολα, στη δομή και το νόημα ενός βιβλίου; Τέτοιος ανέμελος κυνισμός. Δε βάφετε τα νύχια σας, ταριχεύετε μια ζωντανή ύπαρξη. Γιατί, αυτό είναι ένα καλογραμμένο βιβλίο, μια ζωντανή ύπαρξη ελευθερίας. Καταλαβαίνω κάλλιστα ότι, είστε σε διατεταγμένη υπηρεσία, το βιβλίο πρέπει κι αυτό να ελεγχθεί, όπως ελέγχθηκε ο κινηματογράφος με τα οικονομικά, το τραγούδι με τους παραγωγούς του, το θέατρο με τους σκηνοθέτες του κ.ο.κ. Δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάτε ότι η εκδίκηση είναι ένα πιάτο που τρώγεται κρύο.

Όλοι οι χαρακτήρες της “οικογένειας” βρίσκουν την ταύτιση τους με την πραγματικότητα; Υπάρχουν δηλαδή; Τους βλέπουμε καθημερινά, τους ζούμε;

Όλοι οι χαρακτήρες του βιβλίου είναι απολύτως υπαρκτοί. Άνθρωποι απολύτως μέσα από την πραγματικότητα. Πολλοί θα αναγνωρίσουν τον εαυτό τους αλλά, δε θα το πουν. Ακόμα και το μικρό παιδί ήταν υπαρκτό.

Δημοσιεύτηκε στο
16ο τεύχος του περιοδικού Βακχικόν
www.vakxikon.gr